این وبلاگ با هدف توسعه خدمات ایمنی، بهداشت و محیط زیستی به صنایع و ارتقا وضعیت این سه پارامتر در صنایع است. همچنین فعالیت تخصصی مشاوره در زمینه محیط زیست از دیگر اهداف نویسنده است.
آتش‌سوزی جنگل‌های الیت؛ فاجعه‌ای خاموش در قلب جنگل‌های ایران | تحلیل تخصصی محیط‌زیستی
چرا آتش‌سوزی جنگل‌های الیت، زنگ خطر جدی برای آینده محیط زیست ایران است؟
آتش‌سوزی‌های مکرر در جنگل‌های کشور در سال‌های اخیر، نه تنها به‌عنوان یک حادثه طبیعی یا اتفاق فصلی مطرح نیست، بلکه به‌عنوان یک چالش ساختاری در مدیریت سرزمین، اقلیم و زیرساخت‌های حفاظتی باید بررسی شود. جنگل های منطقه الیت چالوس نیز از این قاعده مستثنی نیستند.
این منطقه که بخشی از رویشگاه‌های هیرکانی و پهنه‌های ارزشمند جنگلی در شمال کشور به‌شمار می‌رود، امروز با تهدیدی روبه‌روست که می‌تواند کارکردهای اکولوژیک، امنیت زیستی، معیشت جوامع محلی و ذخیره کربن را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد.
۱. ریشه‌های آتش‌سوزی در الیت؛ طبیعی یا انسانی؟
الف) نقش تغییرات اقلیمی
افزایش دما، کاهش رطوبت خاک و طولانی شدن دوره‌های خشکسالی، شرایطی ایجاد کرده که جنگل‌ها مستعد اشتعال سریع و آتش‌گرفتن گسترده می‌شوند. پدیده‌ای که در جنگل‌های الیت نیز با خشکیدگی لایه‌های سطحی، کاهش تراکم آب در اندام درختان و افزایش مواد سوختی سبک خود را نشان داده است.
ب) عوامل انسانی؛ سهمی که نمی‌توان نادیده گرفت
کشاورزی در حاشیه جنگل و سوزاندن بقایای گیاهی
ورود گردشگران بدون رعایت اصول ایمنی
شکارچیان و دامداران
توسعه ساخت‌وساز در اراضی شیب‌دار و جنگلی
وجود مافیای زمین و قاچاق چوب و ذغال
تحلیل‌های میدانی نشان می‌دهد که بیش از ۷۰٪ آتش‌سوزی‌ها در جنگل‌های شمال، منشأ انسانی دارند؛ بنابراین چالش اصلی، نبود ابزار نظارت، پایش و آموزش عمومی است.
۲. پیامدهای اکولوژیک آتش‌سوزی جنگل‌های الیت
۱. از دست رفتن تنوع زیستی
جنگل‌های الیت زیستگاه گونه‌های ارزشمند گیاهی و جانوری است. آتش‌سوزی باعث:
سوختن لایه زادآوری
فرار یا نابودی جانوران کوچک و بزرگ
از بین رفتن بستر رویشی درختان بومی
می‌شود و این روند، روند احیای طبیعی جنگل را به ۲۰ تا ۳۰ سال عقب می‌اندازد.
۲. تشدید فرسایش خاک و سیلاب
پس از آتش‌سوزی، خاک جنگل مانند یک زمین بی‌دفاع در برابر بارش‌ها قرار می‌گیرد. در شیب‌های تند الیت، این موضوع خطر وقوع لغزش، رانش و سیلاب ناگهانی را چندین برابر می‌کند.
۳. کاهش توان ذخیره‌سازی کربن
جنگل‌های شمال یکی از مهم‌ترین مخازن کربن زیستی در ایران هستند. از بین رفتن حتی چند هکتار از آن‌ها به معنای:
رهاسازی فوری CO₂
کاهش ظرفیت جذب سال‌های آینده
است که روند گرمایش منطقه را تشدید می‌کند.
۳. نقد مدیریت آتش‌سوزی‌ها؛ چرا هنوز آماده نیستیم؟
با وجود ارزش بالای جنگل‌های هیرکانی، مجموعه چالش‌های زیر همچنان وجود دارد:
✔ تجهیزات ناکافی اطفای حریق در مناطق شیب‌دار
به‌دلیل دسترسی سخت، نیروهای اطفا اغلب بدون ابزار تخصصی مجبور به مهار آتش با روش‌های سنتی هستند.
✔ نبود سیستم هشدار سریع (Early Warning System)
پایش لحظه‌ای دما، رطوبت و باد، هنوز در بسیاری از مناطق کشور از جمله جنگل های شمال پیاده‌سازی نشده است.
✔ کمبود آموزش برای گردشگران و جوامع محلی
جوامع محلی می‌توانند نقش مهمی در پیشگیری داشته باشند، اما برنامه‌های آموزشی سیستماتیک وجود ندارد.
✔ ضعف در مدل‌سازی ریسک آتش‌سوزی
تحلیل‌های GIS، ارزیابی خطر، نقشه سوخت جنگلی و پیش‌بینی رفتار آتش هنوز در سطح مطلوب اجرا نمی‌شود.
۴. راهکارهای تخصصی پیشنهادی گروه مهندسین مشاور سورین
به‌عنوان مجموعه‌ای فعال در حوزه مدیریت سرزمین، محیط‌زیست، پایش هوشمند و ارزیابی ریسک، راهکارهای زیر برای کاهش خطر آتش‌سوزی جنگل‌های الیت قابل ارائه است:
۱. ایجاد سامانه پایش هوشمند جنگل (Smart Forest Monitoring)
با ترکیب:
تصاویر ماهواره‌ای
سنسورهای رطوبت و دما
شبکه اینترنت اشیا (IoT)
پهپادهای پایش حرارتی
میتوان آتش را در دقایق ابتدایی تشخیص و کنترل کرد.
۲. طراحی نقشه ریسک آتش‌سوزی (Fire Hazard Mapping)
مدل‌سازی GIS شامل:
شیب و جهت جغرافیایی
نوع پوشش گیاهی
تراکم سوخت
الگوهای باد
ابزار ضروری برای مدیریت علمی حریق است.
۳. توسعه کریدورهای اطفا و مدیریت سوخت جنگلی
ایجاد خطوط آتش‌بُر، پاکسازی سوخت سبک، و مدیریت پوشش زیرگَرده احتمال گسترش آتش را کاهش می‌دهد.
۴. برنامه‌های آموزشی جوامع محلی و گردشگران
آتش‌سوزی‌های انسانی با آموزش کاهش چشمگیر دارد. تدوین دستورالعمل‌ها و کمپین‌های آگاهی‌بخشی ضروری است.
۵. نتیجه‌گیری: آتش‌سوزی الیت؛ هشدار امروز، مسئولیت فردا
جنگل‌های الیت تنها بخش کوچکی از دارایی طبیعی ایران هستند، اما سرنوشت آن‌ها آیینه‌ای از وضعیت کلی محیط‌زیست کشور است. اگر به‌صورت علمی و مبتنی بر داده به موضوع آتش‌سوزی نگاه نکنیم، در سال‌های آینده شاهد افزایش خسارت، نابودی تنوع زیستی و تهدید جدی اکوسیستم‌های شمال کشور خواهیم بود.
گروه مهندسین مشاور سورین، همکار شرکت نوین کاوش زیست سپهر، آمادگی دارد تا با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نوین، مدل‌سازی تخصصی و مدیریت جامع اکوسیستمی در پروژه‌های پیشگیری، پایش و احیای جنگل‌ها مشارکت کند.
