آییننامه ارزیابی اثرات زیست محیطی (EIA) در ایران
ارزیابی اثرات زیست محیطی (EIA) فرآیندی نظام‌مند برای شناسایی، پیش‌بینی، و مدیریت پیامدهای زیستمحیطی پروژههای توسعه قبل از تصمیم‌گیری نهایی است. در ایران، این فرآیند تحت قوانین و مقررات خاصی انجام میشود که توسط سازمان حفاظت محیط زیست (EPA Iran) نظارت میگردد.
مبانی قانونی
قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست (مصوب ۱۳۵۳ و اصلاحات بعدی): پایه اصلی الزامات EIA در ایران.
-آییننامه اجرایی ارزیابی اثرات زیستمحیطی (مصوب ۱۳۹۰): جزئیات فرآیند، پروژههای مشمول، و مراحل اجرایی را تعیین میکند.
- سایر اسناد: دستورالعملهای فنی سازمان حفاظت محیط زیست و توافقنامه‌های بینالمللی مرتبط (مانند پروتکل های الحاقی به کنوانسیون‌های زیستمحیطی).
پروژههای مشمول EIA
پروژههای بزرگ مقیاس که احتمال اثرات قابل توجه بر محیط زیست دارند، شامل:
- طرحهای صنعتی (پتروشیمی، فولاد، سیمان).
- پروژههای زیرساختی (سدها، بزرگراه‌ها، فرودگاه‌ها).
- معادن بزرگ و پروژههای نفت و گاز.
- نیروگاه‌ها و مراکز انرژی.
- شهرک‌های صنعتی و کشاورزی.
مراحل فرآیند EIA در ایران
1. غربالگری (Screening): تعیین نیاز به EIA بر اساس حساسیت محیطی و مقیاس پروژه (این بخش بر اساس طرح های مشمول ارزیابی و با نظر کارشناسان سازمان محیط زیست تعیین می گردد)
2. محدود بندی (Scoping): شناسایی معیارهای کلیدی ارزیابی و ذینفعان (توسط مشاور و گاها با همکاری کارشناسان سازمان)
3. تهیه گزارش EIA: توسط مجری پروژه با مشارکت کارشناسان زیستمحیطی (الزاما می بایست توسط شرکت های دارای رتبه (گرید) ارائه خدمات مشاوره محیط زیست از سازمان برنامه و بودجه باشند)
4. مشارکت عمومی: انتشار گزارش برای نظرسنجی و دریافت بازخورد از جوامع محلی و سازمان‌های مردم‌نهاد (این بخش یکی از قسمت های اصلی این مطالعات بوده و می بایست جز ارکان اصلی و اولیه گزارش بوده و به صورت میدانی توسط مشاور مورد مطالعه و بررسی قرارگیرد)
5. بررسی فنی: ارزیابی گزارش توسط کارگروه تخصصی سازمان حفاظت محیط زیست (ابتدا توسط کارشناس معین مطالعه و پس از آن در کمیته های تخصصی مطرح می گردد)
6. تصویب یا رد پروژه: صدور مجوز مشروط یا غیرمشروط، یا رد پروژه در صورت ریسک‌های غیرقابل مدیریت.
7. پایش پس از تصویب: نظارت بر اجرای تعهدات زیستمحیطی مجری پروژه (پس از تهیه و تصویب گزارش توسط سازمان محیط زیست، ادارات تابعه مسابقات اجرای طرح و تمهیدات قید شده در گزارش مطالعات را مورد پایش قرار می دهند و همچنین آزمایشگاه های معتمد نیز به نمونه برداری و اندازه گیری و ارائه گزارش پایش به سازمان می پردازند)
نقش سازمان حفاظت محیط زیست
- بررسی مستندات EIA و اطمینان از انطباق با معیارهای زیستمحیطی.
- صدور مجوزهای لازم با اعمال شروط کاهش اثرات (مانند استفاده از فناوریهای پاک).
- نظارت بر اجرای پروژه و اعمال جریمه در صورت تخلف (مانند توقف فعالیت یا پرداخت غرامت).
چالشهای اجرایی
-ارجاع متقاضی به شرکت شهرک ها یا منابع طبیعی از طرف سازمان صمت و تعیین محل اجرای طرح پیش از انجام استعلام و مطالعات زیست محیطی یکی از بزرگ ترین چالش های اجرایی این مطالعات شناخته می شود
-کمبود ظرفیتهای فنی: در برخی موارد، ضعف در کیفیت گزارش‌های EIA.
- ضعف در مشارکت عمومی: محدودیت‌های احتمالی در مشارکت مؤثر جامعه محلی.
- نظارت ناکافی: چالش در پایش مستمر پروژههای تصویب شده.
سازگاری با استانداردهای بینالمللی
فرآیند EIA ایران از اصول کلی مندرج در دستورالعملهای برنامه محیط زیست سازمان ملل (UNEP) الهام گرفته، اما با توجه به شرایط محلی (قوانین، اکوسیستمها، و اولویتهای توسعه) تطبیق یافته است.
نکته پایانی: اجرای مؤثر EIA نیازمند تقویت همکاری و هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی، افزایش آگاهی عمومی، و به‌روزرسانی دستورالعمل‌ها بر اساس دانش روز و همچنین انجام مطالعات توسط مشاور با تجربه و دارای رزومه مناسب است.
گروه مهندسین مشاور سورین همکار شرکت نوین کاوش زیست سپهر (دارای رتبه ارائه خدمات مشاوره محیط زیست) آمادگی انجام مطالعات ارزیابی اثرات محیط زیستی در کل کشور را با تیمی با تجربه و خبره دارد.
جهت دریافت مشاوره رایگان در این زمینه با شماره تماس قید شده در این بلاگ تماس حاصل فرمایید.
آیین نامه ارزیابی اثرات زیست محیطی پروژه های بزرگ در ادامه جهت دانلود و مطالعه قرار داده شده است.
https://imgurl.ir/viewer.php?file=f7143_570216_A9RFD43.pdf
این وبلاگ با هدف توسعه خدمات ایمنی، بهداشت و محیط زیستی به صنایع و ارتقا وضعیت این سه پارامتر در صنایع است. همچنین فعالیت تخصصی مشاوره در زمینه محیط زیست از دیگر اهداف نویسنده است.