«سه محیطبان درگذشتند؛ چرا پاسداران طبیعت در ایران در خطرند؟ نگاهی انتقادی به علتها و راهحلها»
پیش گفتار
سه محیطبان رشید در مدت اخیر در کنار سختی مأموریتهایشان، بهدلیل نقص جدی در ساختار حمایتی و امنیتی دچار فاجعه نابخشودنی شدند. این نوشته با تکیه بر آمار، گزارشها و تحلیل علل، راهکارهایی عملیاتی برای جلوگیری از تکرار چنین حوادث دردناکی ارائه میدهد.
۱. جزئیات تلخ آخرین واقعه
محیطبان هدایتالله دیدهبان در سیزدهم خردادماه حین اعزام به منطقه حفاظتشده خائیز در مسیر جاده بهبهان-سد مارون با شلیک مستقیم در داخل خودروی سازمانی به شهادت رسید .
در سه ماه اخیر، محمود شهمرادی از محیطبانان پارک ملی گلستان نیز به دست شکارچیان غیرمجاز به شهادت رسید و گزارشها حکایت از آن دارد که وی سومین محیطبان کشته شده در سال جاری است .
۲. آمارها؛ واقعیت تلخ نهفته در ارقام
در طول ۴۰ سال گذشته، حدود ۱۴۳ محیطبان توسط شکارچیان غیرمجاز کشته شدهاند .
سازمان حفاظت محیط زیست میگوید تاکنون ۱۵۱ محیطبان در حین خدمت یا در حوادث طبیعی جان خود را از دست دادهاند که ۴۹ نفر از آنها بهصورت رسمی «شهید» محسوب شدهاند .
اما بنیاد شهید فقط شهادت ۳۹ نفر را تأیید کرده و پروندهی بسیاری از جانباختگان هنوز باز مانده یا احراز نشدهاند .
۳. چرا محیطبانان آسیبپذیرند؟ تحلیل علل
کمبود شدید نیروی انسانی و منابع: یگان حفاظت با نفرات بسیار کمتر از استاندارد تعریف شده عمل میکند، این یعنی محیطبانان باید چندین منطقه را همزمان پوشش دهند .
خلأ قانونی و حقوقی در شناسایی شهدای محیطزیست: عدم احراز شهادت بسیاری از محیطبانان باعث میشود خانوادهها از حمایتهای رسمی محروم بمانند .
شرایط نامشخص مأموریتها و عدم آموزش کافی مذاکراتی/مقابلهای: در بسیاری موارد محیطبانان بدون امکانات حفاظتی و با آموزش ناکامل به مواجهه با متخلفان مسلح اعزام میشوند.
۴. راهکارهای پیشنهادی برای تحول حقیقی
الف) تقویت نیروی انسانی و پوشش مأموریتی: استخدام محیطبان بیشتر، تقویت تجهیزات گشتزنی و تأمین حمایت مالی برای پایش مؤثر مناطق بحرانی.
ب) اصلاح فرآیند احراز شهادت: هماهنگی بهتر با بنیاد شهید، تسهیل ارزیابی شهادت و اعطای حقوق و مزایای قانونی به شهدای محیط زیست.
ج) آموزش و تجهیز: ارائه دورههای تخصصی دفاع شخصی، تعامل با متخلفان، استفاده از فناوری نظارتی (پهپاد، جیپیاس).
د) رسانهایکردن و توجه عمومی: انتشار داستان شهادتهای محیطبانان، همراهی جامعه در حمایت از آنان و جلب توجه مسئولان برای تصویب قوانین حمایتی.
جمع بندی
محیطبانان قهرمانانی خاموش هستند که حافظ طبیعت و منابع ملیاند. نباید این قهرمانی با مرگ پایان یابد. با حمایت سازمانها، اصلاح قوانین و همراهی جامعه، میتوان امنیت و منزلت این مدافعان طبیعت را تضمین کرد.